عارفه مشایخی: ایران از لحاظ موقعیت ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک در منطقه خاورمیانه شرایط بسیار خوبی را به خود اختصاص داده است. ۶ هزار کیلومتر مرز مشترک خشکی با کشورهای افغانستان، پاکستان،ترکمنستان، ترکیه، آذربایجان، عراق و ۲۷۰۰ کیلومتر مرز آبی ظرفیتی یکی از مزایایی است که پیش روی تجارت و اقتصاد ایران قرار دارد که اگر از این موقعیت راهبردی به درستی بهره ببریم می توانیم در کنار روابط گرم سیاسی از مزیتهای سرشار اقتصادی در فضایی برد - برد نیز بهره مند شویم. در کنار این موضوع می توان به گستره قشر جوان و تحصیل کرده کشور اشاره کرد که با جهت دهی مناسب این پتانسل در کنار اهرم های دیگر می توانیم چشم انداز روشنی را برای اقتصاد کشور ترسیم کرده و انتظار جهشی چشمگیر در تجارت و اقتصاد کشور را امید داشته باشیم. در این خصوص با دکتر پدرام سلطانی نائب رئیس اتاق ایران به گفت و گو نشسته ایم که در ادامه می خوانید.

دکتر سلطانی در خصوص مزیت های اقتصادی کشور برای توسعه تجاری ایران اظهار کرد: قبل از هر چیز باید بدانیم که مزیت های اقتصادی هر کشور، مزیت هایی هستند که می توان آنها را به مزیت های رقابتی تبدیل کرد و در نهایت تولید کالا را به بازارهای جهانی عرضه کرد.

وی در ادامه افزود: مزیت های اقتصادی یک کشور طبیعتا در چند بخش قابل بررسی و شمارش است که این بخش ها عبارتند از 1)  مزیت های وابسته به منابع و ذخایر مانند نفت و گاز و منابع معدنی 2) مزیت های وابسته به اقلیم (اعم از وضعیت آب و هوایی، میزان آفتاب، درجه حرارت و ...) 3 ) مزیت های وابسته به موقعیت ( کدام کشور در کدام منطقه واقع شده، چه تعداد جمعیت دارد؟ درآمد سرانه متوسط این جمعیت چقدر است؟ چه دسترسی هایی به دریا دارد؟ چه دسترسی هایی از نظر زمینی و ریلی دارد؟ و موضوعاتی از این قبیل) 4) مزیت های جمعیتی و منابع انسانی ( میزان جمعیت چقدر است و تنوع جنسی و سنی در چه بازه ای است؟ میزان تحصیلات در چه سطحی قرار دارد؟ میزان مهارت ها چگونه است؟)5) مزیت های علمی، دانشی و فناوری: درجه علمی و توسعه یافتگی کشور چقدر است؟ چقدر از ظرفیت خود را صرف تولید دانش می کند؟ چقدر تولید دانش کاربردی می کند؟

نائب رئیس اتاق ایران در ادامه تصریح کرد: این ها اقسام مزیت هایی است که یک کشور می تواند داشته باشد. کشور ما در مزیت های ابتدایی همچون ذخایر، منابع، اقلیم و موقعیت در شرایط خوبی به سر می برد. در کنار این عوامل به منابع انسانی هم که می رسیم ظرفیت هایی وجود دارد که قابل توسعه و قابل بهره برداری هستند.

وی می گوید: البته این در حالی است که در خصوص خلاقیت، نوآوری و فناوری که با ظرفیت های انسانی گره می خورد فاصله زیادی داریم. به عقیده دکتر سلطانی اگر طی سال های آتی جهت گیری مناسبی داشته باشیم و به درستی حرکت کنیم، می توانیم در آن بخش ها هم ظرفیت مناسبی پیدا کنیم.

وی اظهار کرد: تا به اینجای کار ما بیشتر به موارد اولیه ای که اشاره شد تکیه کردیم و تمرکز خود را بر روی آن موارد گذاشتیم و به این ترتیب است که اقتصاد ما با این ویژگی ها شناخته شده است.

سلطانی می گوید: در دنیا به کشوری معرفی شدیم که نفت و گاز داریم و با استفاده از فروش این کالاهای استراتژیک، سرمایه گذاری هایی در بخش پایین دست و بالا دست گاز، تولید برخی از مواد شیمیایی صورت داده ایم. در طرف دیگر منابع متنوعی داریم که با بهره برداری از آنها و تولید محصولات معدنی در این بخش هم پیشرفت هایی را داشته ایم.

وی می گوید: با توجه به اقلیم و شرایط جغرافیایی کشورمان محصولاتی از جمله زعفران، پسته، خشکبار و میوه هایی به عمل می آید که با صادر کردن این محصولات هم امتیازهایی به دست می آوریم. به گفته سلطانی موقعیت های خاصی نیز داریم که این موقعیت ها شرایط حمل و نقل و ترانزیتی را به ما داده است. البته نکته ای که در این میان وجود دارد که به دلیل پیچیدگی قوانین و مقررات بسیار کم تر از ظرفیت های کشور استفاده می کنیم. وی در ادامه تصریح کرد: مزیت های موقعیتی و فرهنگی که ایران را جای مناسبی برای گردشگری کرده است در این بخش هم به دلیل پیچیدگی مقررات و محدودیت ها با حداکثر 10 درصد از ظرفیت خود کار می کنیم.

سلطانی در خصوص اینکه بخش عمده ای از صادارات 41 درصدی که اخیرا اعلام شده مربوط به کالاهای واسطه ای و مواد خام است تصریح کرد: این واقعیت کشور ماست. درجه توسعه یافتگی اقتصاد ما در این حد است و سال ها هم در همین حد نوسان می کند و درجا می زند. هرچقدر اقتصادی توسعه یافته تر شود و از اقتصاد متکی به منابع به سمت اقتصاد متکی بر خلاقیت حرکت کند پیشرفت های بیشتری را شاهد هستیم .

وی می گوید: ما در اقتصاد متکی بر منابع گیر کرده ایم و نهایت هنر ما طی این سال ها این بوده که بتوانیم در برخی بخش ها کارایی و بهره وری حاصل کنیم و با ورود تکنولوژی و فناوری تغییراتی را ایجاد کنیم. به طور مثال در کنار استخراج گاز طبیعی محصولات پتروشیمی هم بگیریم یا در استخراج معادن کمیت را بالا برده و کیفیت را کنترل کنیم و بهبود ببخشیم.

دکتر سلطانی در ادامه می گوید: صادرات منشا و برخواسته از تولید است. این در حالی است که ما در بخش های دیگر صنعت تولیدی آنچنانی با کیفیت و قیمت های رقابتی نداریم و طبیعی است که صادرات ما بیشتر به سمت محصولات خام محصولات معدنی، صنایع معدن پایه و صنایع پتروشیمی سوق پیدا می کند.

وی درباره مشکلاتی که در پایین دست صنعت پتروشیمی در خصوص تامین مواد اولیه پتروشیمی وجود دارد و صادرات مواد اولیه به کشورهای دیگر و رقابت پذیری بین تولید کنندگان پایین دست صنعت پتروشیمی کشور و تولید کنندگان کشورهای دیگر تصریح کرد: برای توسعه صنایع پایه پتروشیمی یعنی حرکت از گاز طبیعی به سمت تولیدات محصولات پتروشیمی سرمایه گذاری خوبی کردیم اما قطعه بعدی ریل یعنی حرکت توسعه صنایع پتروشیمی به سمت پایین دستی را کامل نکرده ایم. دولت در این بخش هیچ استراتژی و برنامه ای را ندارد و هیچ مزیتی را به وجود نیاورده است و به دلیل اینکه مزیت در صنایع پتروشیمی است و در پایین دست برای آن تمهیدی اندیشیده نشده بنابراین برای واحدهای پتروشیمی به صرفه است که این محصولات را صادر کنند تا بخواهند به تولید داخلی به قیمت های داخلی بفروشند.

دکتر پدرام سلطانی در ادامه می گوید: زمانی که مجتمع های پتروشیمی اقدام به فروش محصولات خود به داخل کشور می کنند به دلیل اینکه باید مالیات معاف از ارزش افزوده و مالیات بر درآمد را پرداخت کنند ( قوانینی که در صادرات از آن ها معاف هستند) قیمت های بالاتری برای تولید کنندگان داخلی تعریف می کنند و این جاست که تولید کنندگان پایین دست این صنعت در همین ابتدای کار یک قدم عقبتر از تولید کنندگان خارجی هستند و به تبع قیمت تمام شده محصولات آنها بالا تر می رود و رقابت پذیری کالاهای ایرانی با همتایان خارجی کم می شود و این علت باعث می شود ارز آوری تولیدکنندگان ایرانی از رینگ های صادراتی کم شود و در نهایت نمی توانند دانش فنی، ماشین آلات،‌ تکنولوژی و ... را به روز کرده و با گذشت زمان به راحتی از صحنه های جهانی و بین المللی حذف خواهند شد.

وی افزود: نکته دیگر که می توان از آن یاد کرد پرستیژ صادراتی این مجتمع هاست که در صورت فروش داخلی پرستیژی برای آنها تعریف نمی شود و این هم یکی دیگر از عواملی است که عرضه به کشور های خارجی را جذاب تر می کند.

نائب رئیس اتاق ایران در آخر تصریح کرد: من بارها اعلام کردم اگر می خواهیم صنایع پایین دستی پتروشیمی ما رشد کند باید صادرات محصولات پتروشیمی به کشورهای خارجی معاف از مالیات نباشد تا به این ترتیب انگیزه آنها برای صادر کردن برابر با عرضه در بازارهای داخلی باشد تا به این ترتیب صنایع پتروشیمی باید به فکر توسعه صنایع پایین دست خود بیافتند یا حداقل در بازارهای داخلی هم با قیمت های مناسب تری به توسعه محصولات خود بپردازند و جهتی که صادرات کشور ما در صنعت پتروشمی ارزان تر از فروش داخلی است عکس شده و فروش داخلی از صادرات پیشی می گیرد و این مساله به عنوان یک اهرم کمک کننده است.